Yazı Sistemi | Mahir Akarsular

Quechua
İspanyolların Peru’yu fethinden beri Latin alfabesini kullanmaktadır. Ancak,
yazılı Quechua’dan Quechua konuşan insanlar tarafından çoğunlukla
yararlanılmaz, çünkü onlar okumamış bir çoğunluğu oluştururlar veya İspanyolca
onlar için daha kullanışlıdır, ve Quechua dilinde yazılmış basılı metin
eksikliği de önemli bir nedendir.
20. yüzyılda kadar, Quechua İspanyolca temelli yazım kuralı ile
yazılmaktaydı. Örneğin: Inca, Huayna Cápac, Collasuyo, Mama Ocllo, Viracocha,
Quipu, Tambo, Condor. Bu yazının imla ve yazım yapısı en çok İspanyolca
konuşanlara yakındır ve doğal olarak İngilizce’ye geçen birçok sözcük bu yapıda
geçmiştir.
1975’de, Juan
Velasco’nın Peru hükümeti Quechua için yeni bir yazım kuralı benimsemiştir. Bu
Academia Mayor de la Lengua Quechua tarafından tercih edilmiş bir yazı
sistemiydi. Örneğin: Inka, Wayna Qapaq, Qollasuyu, Mama Oqllo, Wiraqocha,
Khipu, Tampu, Kuntur.
Bu yazım kuralı: w harfini hu yerine, /w/ sesi için kullanır.
Damaksıl k ile
küçük dil ünsüzü q sesini birbirinden ayırmaktadır, geleneksel sistemde ise
ikisi de c veya qu olarak söylenmektedir.
Lehçelerdeki
basit, çıkarma eğiliminde olan ve içine çekme gibi duraklamaları (“h”
sesi ve “h” harfi; “h”, gibi ses çıkarma) gibi ayırt eder.
(örneğin Cuzco)
İspanyolca’nın beş sesli harf sistemini kullanmaya devam eder.
1985’de, bu sistemin bir çeşidi Peru hükümeti tarafından benimsenmiştir;
Quechua’nun üç sesli harf sistemini kullanmaktadırlar. Örneğin: Inka, Wayna
Qapaq, Qullasuyu, Mama Uqllu, Wiraqucha, Khipu, Tampu, Kuntur.
Farklı yazım şekilleri Peru’da hâlâ yüksek derecede tartışmalı
durumdadır. Geleneksel yazı sisteminin taraftarları yeni yazım şeklinin çok
yabancı olduğunu düşünmektedirler ve Quechua’nun ilk olarak İspanyolca ile
tanışmış kişiler tarafından öğreniminin zorlaştığını düşünmektedirler. Yeni
sistemi tercih edenler ise Quechua ses bilimi ile daha çok uyuştuğunu
düşünmektedirler ve çocuklara beş sesli harf sisteminin öğretilmesinin ileride
İspanyolca okumayı zorlaştırdığını gösteren araştırmaları örnek
göstermektedirler.
Yazarlar İspanyolca’dan alınan sözcüklere farklı yaklaşımlar
gösterirler. Bazen modern yazım şeklinde kullanılırlar, bazen ise İspanyolca’da
olduğu gibi kullanılır.
Örneğin, “Ben Romert’im”, Robertom kani veya Ruwirtum kani
şekillerinde yazılabilir. (-m ismin bir parçası değildir, bir çeşit son ektir)